«در استفاده شبکه‌محور از پهپادها روی دریا با وجود عدم امکان بازیابی ایمن و لزوم بازگشت آن به پایگاه ساحلی، فاصله مبدأ پرواز یعنی یگان شناور از ساحل از برد نهایی پهپاد کم می‌شود اما همچنان برد قابل‌توجهی برای اجرای عملیات باقی می‌ماند.»
گروه دفاعی خبرگزاری تسنیم ـ رنسانس پهپادی ارتش جمهوری اسلامی ایران با تشکیل یگان پهپادی در نیروی پدافند هوایی و نمایش همزمان تعداد زیادی از آنها در سالهای میانه دهه ۱۳۹۰ شروع شد. انواع پهپادهای کوچک و بزرگ با مأموریتهای شناسایی، جنگ الکترونیک، انتحاری و فریب سامانه‌های دشمن در این نیرو به خدمت گرفته شد و نمایش انبوه آنها هم بازتابهای فراوانی در رسانه‌ها داشت.
اولین نمایش انبوه پهپادهای ارتش در نیروی پدافند هوایی
در ادامه سایر نیروهای ارتش هم که هر یک به‌فراخور تحلیل خود از نیاز به پهپاد به‌سراغ این وسیله ارزشمند و کاربردی رفته بودند با رشد تنوع محصولات داخلی و نیز دست به کار شدن برای طراحی‌های متناسب نیاز خود، اقدام به گسترش سازمان رزم پهپادی خود کردند.
در این بین، نیروی هوایی ارتش که فعالیت‌های جدی خود روی توسعه پهپادها را از اوایل دهه ۱۳۹۰ شروع کرده بود در سالهای پایانی این دهه رشد خیره کننده ای به نمایش گذاشت که تا عملیاتی کردن پهپاد راهبردی و قدرتمند کمان۲۲ هم پیش رفته است.
در دی ماه ۱۳۹۹ اولین تمرین مشترک پهپادی بین نیروهای چهارگانه ارتش در کنار نمایش آخرین دستاوردهای تحقیقاتی و عملیاتی این حوزه در کویر مرکزی کشور برگزار شد. صدها فروند پهپاد از انواع مولتی روتورها و نمونه های کوچک دست پرتاب تا پهپادهای راهبردی و نمونه های دارای موتور جت، در مأموریت های شناسایی، گشت رزمی، نبرد هوایی و بمباران دورایستا و … به نمایش گذاشته شده و به عملیات پرداختند.
انهدام هدف هوایی با موشک هوا به هوای آذرخش توسط پهپاد کرار برای اولین بار در این تمرین مشترک یا به بیان بهتر رزمایش تماماً پهپادی به اجرا درآمد.
تمرین مشترک پهپادی در دی ماه ۱۳۹۹
در ۲۷ اردیبهشت ۱۴۰۰ قرارداد تولید و تحویل ۱۰۰۰ فروند پهپاد بین ارتش و وزارت دفاع منعقد شد. این قرارداد مربوط به انواع نمونه‌های دردست تولید یا توسعه در وزارت دفاع است و پهپادهای در حال تولید در مجموعه های خود ارتش یا شرکت‌های دانش بنیان خصوصی را شامل نمی‌شود.
قرارداد مذکور جلوه دیگری از تلاش همه جانبه ارتش برای توسعه ناوگان پهپادی خود متناسب با صحنه های رزم نوین بود. بدیهی است که نمونه های رزمی از پهپادهای مذکور نیاز به تسلیحات متناسب خود هم دارند که این هم نیازمند توسعه توان تولید تسلیحات هواپایه مناسب پهپادها است.
در این سال پهپادهای نیروهای مختلف ارتش در چندین رزمایش مختلف شرکت داشته و به اجرای مأموریت پرداختند که انهدام هدف توسط پهپاد انتحاری آرش با پرواز در مسافت بیش از ۱۳۰۰ کیلومتر، انهدام نقطه ای هدف در برد ۱۵ تا ۲۰ کیلومتر توسط بمب قائم با پرتاب از پهپاد کمان۱۲ نیروی هوایی و انهدام اهداف کوچک شناور توسط پهپاد سیمرغ (نمونه دریایی شاهد۱۲۹) توسط بمبهای نقطه‌زن از جمله موارد انجام شده بود.
فروش پهپادهای ایرانی به کشورهای خارجی هم در همین دو سال گذشته سیر صعودی قابل توجهی داشته از ونزوئلا در آمریکای جنوبی تا اتیوپی و عراق و حتی راه اندازی خط تولید پهپاد ابابیل۲ در تاجیکستان. در روزهای اخیر هم از سوی منابع آمریکایی خبر فروش تعداد چند صد فروند پهپاد ایرانی به روسیه مطرح شده که از سوی منابع این دو کشور تأیید یا تکذیب نشده است.
در رژه روز ارتش جمهوری اسلامی ایران در ۲۹ فروردین ۱۴۰۱ هم برای اولین بار بیش از ۵۰ فروند پهپاد در انواع مختلف به نمایش در آمد. در بین آنها چند پهپاد مانند امید و ابابیل۵ هم برای اولین بار مشاهده می شد. خبر عملیاتی شدن پهپاد راهبردی کمان۲۲ هم در همان روزها اعلام شد. این پهپاد برای اولین بار در اسفند ۱۳۹۹ مشاهده شده بود.
آخرین جلوه از انقلاب پهپادی در ارتش جمهوری اسلامی ایران به رونمایی از پایگاه راهبردی ۳۱۳ پهپادی ارتش در اوایل خرداد ماه ۱۴۰۱ برمی گردد. در این پایگاه زیرزمینی که راهروهای استقرار و نیز مسیرهای حرکتی برای پهپادهای مختلف دارد انواع پهپادهای آرش، امید، مهاجر۶، ابابیل۵، کمان۱۲، کمان۲۲، فطرس و کرار مشاهده شدند که با انواع مهمات بومی جدید از بمب بالابان و قائم تا موشکهای آذرخش و شفق۲ و موشکهای کروز حیدر۱ و ۲ را شامل می شد. این برای اولین بار بود که خبر تجهیز پهپاد به موشک کروز در ایران منتشر می شد و مجموع مسائل مربوط به پایگاه پهپادی ۳۱۳ بازتابهای فراوانی در رسانه های دنیا و در بین تحلیلگران داشت.
پایگاه زیرزمینی پهپادی ارتش
روز گذشته هم در جدیدترین رخداد پهپادی ارتش، خبر عملیاتی شدن اولین ناودسته پهپادبر در نیروی دریایی ارتش به طور رسمی به اطلاع عمومی رسانده شد. ناودسته پهپادبر شامل چندین شناور سطحی و زیرسطحی است که مجهز به انواع پهپادها بوده و بسته به برد پروازی پهپادهای خود عملیاتهای مختلفی را به اجرا می گذارند. ناودسته مذکور شامل شناورهای لجستیکی لاوان (از رده هنگام) و دلوار، شناور پشتیبانی هندیجان، ناو رزمی جماران به عنوان مرکز فرماندهی ناودسته و دو زیردریایی طارق (از رده کیلو) و فاتح بود.
پهپادهای مشاهده شده روی این شناورها هم شامل آرش (با مأموریتهای انتحاری و ضد رادار)، کرار، ابابیل۴، ابابیل۲، هما، چمروش، پلیکان و دو پهپاد به نام ژوبین و باور۵ بود که قبلاً نامی از آنها ذکر نشده بود.
نیروی دریایی ارتش در گذشته هم کاربر پهپادهای مختلفی بود. به جز دو نمونه پهپاد هدف موتور ملخی و جت که از پیش از انقلاب در اختیار این نیرو بود، در سالهای پس از جنگ و توسعه توان پهپادی کشور، پهپاد سایه۲ و نمونه دیگر آن یسیر که حتی از روی شناورهای ارتش به پرواز در می آمدند، پهپاد راهبردی سیمرغ و پهپاد ضد رادار امید و نیز پهپاد شناسایی عمودپرواز پلیکان۲ هم با قابلیت پرواز از روی یگانهای شناور از جمله پهپادهای در حال خدمت در نیروی دریایی ارتش بوده اند.
تا ۵۰ فروند از پهپادهای مختلف در شناور لاوان قابل حمل است
اما ناودسته پهپادبر که دیروز معرفی شد عملاً نه فقط برای رفع نیازهای یک یگان شناور بلکه به منظور اجرای یک عملیات گسترده پهپادی از مبدأ دریا علیه مواضع دشمن در دریا و خشکی سازمان دهی شده است.
چینش پهپادها روی عرشه شناورها که در تصاویر مشهود بود برخی نقدها را به دنبال داشته اما باید توجه شود که برنامه دیروز صرفاً با هدف معرفی و نمایش قدرت صورت گرفت و در شرایط عملیاتی برای نیرویی که سوابق جنگ تحمیلی ۸ ساله و حضور بیش از ۱۰ ساله در آبهای بین المللی و تجربه عملیاتی طولانی مدت در استفاده از پهپادها را دارد شرایط استاندارد محیط عملیاتی در نگهداری و آماده سازی پهپادها لحاظ می شود.
ناودسته پهپادی سبب می شود تا مبدأ پرواز پهپادها به جای اینکه در پایگاه های ساحلی باشد از چند صد تا بیش از هزار کیلومتر دورتر از ساحل بوده که این میزان مستقیماً به برد پهپادهای انتحاری افزوده می شود.
در مورد پهپادهای رزمی مانند ابابیل۴ هم همانطور که در گزارش‌های تکمیلی رسانه ملی عنوان شد، شروع پرواز از روی یگان شناور و به واسطه بوستر راکتی سوخت جامد (جاتو) بوده و بازگشت و فرود آن در پایگاه ساحلی صورت می گیرد. مزیت این پهپاد تجهیز آن به موشکهای نقطه زن و هوشمند الماس است که در برد ۸ کیلومتر می تواند انواع اهداف کوچک و زرهی را نابود کند. اما نکته ی مورد پرسش برد پروازی این پهپاد است.
باید در نظر داشت که یکی از مزیتهای ایجاد شده در ناودسته پهپادی نداجا، شبکه محور بودن شناورهای حاضر در آن است. در واقع صرفاً شناور مبدأ پرواز یک پهپاد، تنها کنترل کننده آن در طی مأموریت نبوده و کنترل و تبادل داده می تواند به شناور دیگری منتقل شود. در اینجا رسیدن قابلیت اطمینان و امنیت لینکهای تبادل داده ساخت کشور که در شناور و پهپاد مستقر می شوند مشهود است.
به واسطه قابلیت فوق برد پروازی پهپادهای شناسایی و رزمی دیگر محدود به مسافت ۱۵۰ تا ۲۰۰ کیلومتر در خط دید مستقیم (LOS) ایستگاه مستقر روی سطح نبوده و می تواند تا برد پروازی خود پهپاد ادامه یابد. به عنوان مثال پهپاد ابابیل۳ که سرعت پروازی ۲۰۰ کیلومتر بر ساعت و مداومت پروازی ۸ ساعته دارد می تواند مسافت ۱۶۰۰ کیلومتر را در پرواز خودکار یا تحت کنترل شبکه ای از چندین ایستگاه طی کند. این مسافت در صورت پرواز غیرخودکار و لزوم تحت کنترل بودن توسط فقط یک ایستگاه به ۱۵۰ کیلومتر به خاطر لزوم بودن در خط دید مستقیم آنتنهای مستقر روی سطح محدود می شود.
پهپادهای ابابیل۲ و آرش روی شناور پشتیبانی دلوار
در استفاده شبکه محور از پهپادها روی دریا با وجود عدم امکان بازیابی ایمن چنین پهپادی روی آب و لزوم بازگشت آن به پایگاه ساحلی، فاصله مبدأ پرواز یعنی یگان شناور از ساحل از برد نهایی پهپاد کم می شود اما همچنان برد قابل توجهی برای اجرای عملیات باقی می ماند. به عنوان مثالی برای کمک به درک نکته ذکر شده و با فرض یک طراحی مسیر غیر پیچیده و در امتداد خط فرضی پایگاه ساحلی و شناور حامل پهپاد، پهپادی با مداومت پروازی ۱۲ ساعت و سرعت کروز ۲۰۰ کیلومتر بر ساعت در صورت پرواز از شناوری در مسافت ۱۰۰۰ کیلومتری ساحل می تواند در شعاع ۷۰۰ کیلومتری از شناور (و ۱۷۰۰ کیلومتری از ساحل) به اجرای عملیات پرداخته و سپس به پایگاه ساحلی بازگردد. این شیوه اجرای مأموریت در مورد انواع پهپادها با در نظر داشتن حد برد پروازی آنها قابل استفاده است. در مثال فوق در صورتی که پهپاد مورد اشاره از پایگاه ساحلی به پرواز در می آمد و تحت کنترل شبکه ای شناورهای مختلف به پیش می رفت، برد عملیاتی آن نهایتاً ۱۲۰۰ کیلومتر می شد که پانصد کیلومتر کمتر از حالت شروع مأموریت از یگان شناور است.
در هر صورت با توجه به میزان نیازهای عملیاتی نداجا، فرماندهان و متخصصان این نیرو به این جمع بندی رسیده اند که محدودیت بازگشت به ساحل را برای پهپادهای گشتی رزمی همچون ابابیل۴ پذیرفته اما از مزیتهای آن بهره مند شوند تا زمانی که توان پهپادهای عمودپرواز به اندازه حمل موشکهای نقطه زن و بمبهای هوشمند ارتقاء یابد یا اینکه راهکاری برای فرود ایمن پهپادی در رده ابابیل۴ روی شناور یا در مجاورت آن پیدا شود. در محصولات پهپادی در خدمت ارتشهای خارجی پهپادهای آب نشین هم مشاهده می شود اما هنوز پهپاد دو زیست یا آب نشین مسلح به بمب یا موشک حداقل به صورت عملیاتی مشاهده نشده است.
پهپادهای ابابیل۴ روی ناو لجستیکی لاوان (در کادر مشکی)
در مورد پهپادهای انتحاری و ضد رادار وضعیت عملیاتی بسیار روشن است و این پهپادها با توجه به بدون بازگشت بودن، می توانند از مبدأ یگان شناور تا حداکثر برد پروازی خود به اجرای عملیات بپردازند. مثلاً پهپاد آرش که برد پروازی آن بیش از ۲۰۰۰ کیلومتر عنوان شده و از بازتاب راداری بسیار کمی هم برخوردار است می تواند از ناودسته پهپادبر ارتش برای انهدام اهداف مهمی در فواصل دور به کارگرفته شود. برای مثال، پایگاه مهم نیروی هوایی آمریکا در جزیره دیگو گارسیا که در مسافت حدود ۴۰۰۰ کیلومتری ایران قرار داشته و محل استقرار انواع بمب افکنهای مهم این نیرو برای اجرای عملیاتهای ارتش تروریستی آمریکا در منطقه غرب و جنوب آسیا است می تواند خوراک دسته مهاجم پهپادهای آرش شود. همچنین سرزمینهای اشغالی فلسطین هم می تواند از دریای سرخ مورد هجوم پهپادهای ارتش جمهوری اسلامی ایران قرار بگیرد.
پهپاد انتحاری آرش پرتاب شده از یگانهای شناور
اما گونه ایده آل برای یگانهای شناور از پهپادهای مشاهده شده در ناودسته پهپادبر ارتش، انواع عمودپرواز شامل چمروش و پلیکان۲ و نمونه دیگری با نام «هما» که مشابه پهپاد آمریکایی Aerosonde HQ است هستند که از روی یگان شناور پرواز کرده و روی همان هم فرود می آیند. این پهپادها دارای مأموریت شناسایی اپتیکی و الکترونیکی بوده و با هدف افزایش اشراف یگان شناور به محیط اطراف، کمک در شناسایی مواضع دشمن در ساحل و دورتر از آن برای نیروهای تکاور در عملیاتهای آبی خاکی و نیز کمک به هدفیابی برای واحد شناور یا زیرسطحی در مسافتهای دور برای استفاده از حداکثر برد عملیاتی موشکهای کروز ضد کشتی در نداجا به خدمت گرفته شده اند.
نمونه جدید پهپاد عمودپرواز پلیکان۲
به واسطه انحنای کره زمین و محدودیت پیروی از این انحنا توسط امواج الکترومغناطیسی یگان شناور بدون دریافت اطلاعات از منبع بیرونی امکان درگیر شدن با هدفی در برد چند صد کیلومتری را ندارد.
به کمک پهپادهایی که به تعداد کافی و به طور همزمان می توانند در محیط پیرامونی شناور رزمی در حال گشت زنی باشند اهداف در مسافتهای بسیار بیشتر از حد نهایی شناسایی رادارهای سطحی مستقر روی شناور، کشف و ردگیری شده و مختصات آنها به واحد شناور برای انتقال به موشک و شلیک به سمت مورد نظر ارسال می شود.
در نتیجه گسترش پهپادهای عمودپرواز شناسایی در نداجا به معنی رسیدن شعاع منطقه خطر برای دشمن به فواصل بسیار بیشتر از قبل شده است. در حال حاضر دوربردترین موشکهای ضد کشتی نداجا قدیر با برد ۳۰۰ و ابومهدی با برد بیش از ۱۰۰۰ کیلومتر هستند.
دو موشک معرفی نشده با برد ۷۰۰ و ۲۰۰۰ کیلومتر هم در نیروی دریایی سپاه وجود دارد که آنها هم از قواعد گفته شده فوق، جدا نبوده و به کمک منابع اطلاعات بیرونی می توانند در حداکثر برد خود عملیات داشته باشند.
تسنیم به زودی در گزارش مستقلی به معرفی پهپادهای عمودپرواز یا VTOL ساخت داخل و قابل استفاده در مأموریتهای نظامی و غیرنظامی می پردازد.
پهپاد عمودپرواز ایرانی با نام هما مشابه Aerosonde HQ
همان مزیت گفته شده برای یگان شناور در استفاده از پهپاد شناسایی برای یگانهای زیرسطحی هم صادق است. این زیردریایی ها هم به واسطه بهره مندی از اطلاعات تولیدی توسط پهپادها و بدون نیاز به اطلاعات کمکی بالگردها و سایر یگانهای شناور خودی می توانند شناورها و زیردریایی های دشمن را در مسافت های دورتر از سامانه های شناسایی فعلی خود کشف کرده و علاوه بر افزایش اطلاع از محیط پیرامونی از جهت خطرهای احتمالی برای درگیری با دشمن در بردهای بیشتر از حالت فعلی هم اقدام کنند.
هما؛ جدیدترین پهپاد عمود پرواز نیروی دریایی ارتش
در حال حاضر برد موشکی کروزهای زیردریایی پرتاب معادل برد موشک نصر۱ یعنی حدود ۳۵ کیلومتر است. در صورت استفاده از موشک نصیر این برد به ۹۰ کیلومتر می رسد. در صورت استفاده از موشک جدید هم رده نصر که در سال گذشته در نیروی دریایی سپاه با برد ۱۵۰ کیلومتر روی قایقهای تندرو عملیاتی شد برد موشکی زیردریایی های ایران هم به ۱۵۰ کیلومتر خواهد رسید. لازم به ذکر است در نمونه های خارجی پهپادهایی با قابلیت شروع مأموریت از طریق پرتاب از محفظه اژدر، به روشی مشابه پرتاب موشک کروز یا از سیلوهای پرتاب موشک و محفظه های رهاسازی اهداف کاذب ساخته شده اند که یگان زیرسطحی را برای شروع مأموریت پهپاد بی نیاز از آمدن به روی سطح آب می کند.
پرتاب پهپاد شناسایی از زیردریایی طارق
گسترش جهشی استفاده از پهپادها در انواع مأموریتهای رزمی و شناسایی و پشتیبانی در ارتش و نیز نیروی زمینی و دریایی سپاه علاوه بر نیروی هوافضای آن که از قدیم به شکل گسترده از پهپادها استفاده می کرد نشانگر افزایش توان رزمی این نیروها متناسب با نیازهای روز است. امری که اقبال مشتریان خارجی هم به پهپادهای ایرانی را نیز بیش از پیش کرده است.
انتهای پیام/
